"Uszczegóławianie celów kształcenia"
Cele kształcenia są to świadome z góry oczekiwane, planowe w miarę konkretne efekty edukacji, odnoszą się do pożądanych zmian, które zachodzą w wiedzy, umiejętnościach, zdolnościach, zainteresowaniach uczniów pod wpływem procesu dydaktyczno – wychowawczego.
Cel powinien być określony w taki sposób by można było ustalić stan jego realizacji, aby była możliwość realizacji celu w określonym czasie, logiczny, nie zawierający wewnętrznych sprzeczności, rzeczowy, precyzyjny, przedstawiający syntetyczny opis tego, co chcemy osiągnąć, wymierny.
Wg B. Niemierki:
Cele ogólne- cele formułowane jako kierunki dążeń pedagogicznych.
Cele operacyjne- cele formułowane jako zamierzone osiągnięcia. Wyrażone są opisem zachowań jakie przejawić mają uczniowie po ukończeniu nauki. Zachowania te mogą mieć charakter werbalny (słowny) lub behawioralny (czynnościowy). Cele operacyjne opisują więc to, co po skończonych zajęciach uczniowie powinni wiedzieć, umieć, jak się zachować w określonej sytuacji
Cele operacjonalizacja (uszczegóławianie)- zamiana celów ogólnych na operacyjne. Zabieg ten ma podnieść motywację i skuteczność nauczania. Polega na przedstawieniu ich w postaci konkretnych rezultatów nauczania i uczenia się, a także na wskazaniu sposobów ich sprawdzenia.
Wg Niemierki cele ogólne w toku operacjonalizacji ulegają:
- skonkretyzowaniu (pozbawieniu sformułowania wyrażeń luźnych, niewiążących);
- uszczegółowieniu (zamianie hasła na kilka dłuższych zdań o bogatej treści),
- konkretyzacji (doprowadzeniu sytuacji i stanu końcowego, do którego zmierza nauczyciel, by były one możliwie dokładnie określone),
- upodmiotowieniu osoby osiągającej cel (cele te muszą opierać się na inwencji, osobistym wkładzie i pełnej odpowiedzialności jednostki).
W znanej koncepcji konstruowania systemu kształcenia R.H. Davisa, L.T. Alexandra i S.L. Yelona cel operacyjny składa się z trzech elementów. Są to:
1. Zachowanie końcowe, czyli opis zachowania, jakiego oczekuje się od ucznia po zakończeniu kształcenia. Określa on to co uczeń powinien zrobić, żeby wykazać, że założony cel osiągnął.
2. Warunki przejawiania zachowania końcowego wymaganego w teście. Autorzy wyróżniają trzy rodzaje warunków mających wpływ na wykonywanie zadań testowych. Mogą to być środki dydaktyczne, z jakich uczeń korzysta podczas sprawdzania np.: mapa, notatki, zalecane książki lub liczydło. Są to rozmaite ograniczenia, nakładane na ucznia np.: czas wykonania zadania, robienie czegoś z zamkniętymi oczami. Trzecie, różne sposoby przedstawiania informacji przez uczniów np.: ustne, pisemne, pokazywane.
3. Ustalone standardy określające najniższy dopuszczalny poziom realizacji zachowania końcowego np.: może nim być samo tylko pojawienie się zachowania (np. uczeń [kierowca] posłuży się sygnałem ręcznym przed każdym skrętem, tzn. przy skręcie w lewo wysunie wyprostowaną lewą rękę przez lewe okno), dokładność (np. ocena musi być poprawna w granicach +/- 15%; odp. Musi być poprawna z dokładnością do najbliższej liczby całkowitej), liczba błędów (np. uczeń musi odpowiedzieć na 9 z 10 podanych pytań, czyli dopuszczalność 1 błędu),szybkość (musi rozwiązać problem w ciągu 10 minut), znane odniesienie (wykonaj szereg czynności w tym samym porządku,jak podano w tekście), skutki jakiegoś zachowania (prowadź zajęcia tak, żeby wszyscy uczniowie brali udział w dyskusji) itp.
Uszczegóławianie celów wg J. J. Guilberta:
działanie, czyli opis zadania, które ma być wykonane;
treść, wyrażająca przedmiot, temat, lub materiał, w stosunku do których działanie ma być wykonane;
warunek, czyli okoliczności w jakich działanie ma mieć miejsce;
kryteria, czyli akceptowany poziom wykonania, który jest oczekiwany od uczącego się.
DZIAŁANIE + TREŚĆ + WARUNEK = ZADANIE (trzy pierwsze elementy stanowią zadanie)
DZIAŁANIE + TREŚĆ + WARUNEK + KRYTERIA = CEL OPERACYJNY (wszystkie cztery składniki tworzą cel operacyjny)
Dwa sposoby ujęcia procedury operacjonalizacji celów:
I Wg R. H. Davisa. Składa się ona z 5 kroków:
KROK 1. Napisz cel główny, który jest równoznaczny z wynikiem nauczania i przedstawia uczniom pewną wartość. Są trzy źródła celów: treści kształcenia, przyjęta przez nauczyciela filozofia kształcenia oraz właściwości uczniów.
KROK 2. Ustal sytuację odniesienia, czyli taką, w której uczniowie będą się posługiwać tym, czego właśnie mają się nauczyć.
KROK 3. Sporządź test sytuacji odniesienia (TSO). Jest to sprawdzian adekwatności wiadomości i umiejętności.
KROK 4. Napisz operacyjny cel kształcenia, którego części składowe będą się różnić od składników testu sytuacji odniesienia tak mało, jak to tylko możliwe.
KROK 5. Wyznaczenie dolnej granicy stałości realizacji, którą powinna być taka sama proporcja powodzeń do ogółu prób
II. Wg Niemierki. Składała się początkowo z 8 kroków, jednak później została zredukowana do 6:
1. Analiza znaczenia celu ogólnego- napisanie celu, odczytanie go i rozważenie sensu zawartych w nim wyrażeń.
2. Luźne zapisy celów operacyjnych- w toku „burzy mózgów” należy wynotować wszystkie zachowania jakie cechują uczniów osiągających cel ogólny.
3. Selekcja i klasyfikacja luźnych zapisów- wybieramy zapisy dotyczące czynności ucznia, porządkujemy je wg dziedziny i kategorii.
4. Określenie warunków wykonywania czynności, chodzi tu o sytuację np. szkolną, w której uczeń będzie wykonywał daną czynność po jej opanowaniu.
5. Określenie wymagań co do biegłości wykonywania czynności, czyli standardów.
6. Zredagowanie celów operacyjnych. Ważne jest,by sformułowanie celów było zwięzłe i jasne.
Przedstawione skrótowo procedury operacjonalizacji celów kształcenia, a szczególnie pierwsza z nich są na pewno dyskusyjne, choćby dlatego że opierają się na ujmowaniu celów w kategoriach behawioralnych i sprowadzaniu kształtowania osobowości do dość wąskiego „wytrenowanego” repertuaru zachowania. Przedstawienie celów w postaci opisu czynności końcowych, które uczniowie mają opanować mogłoby doprowadzić do pewnej uniformizacji kształcenia i wychowania a nauczyciele mogliby stać się realizatorami schematów, „przepisów”, nie wnosząc swojej inwencji twórczej i nie odnosząc się do swoich uczniów oraz warunków kształcenia. Poza tym trudno sobie wyobrazić możliwość opracowania wyczerpującej listy takich schematów.
Walory i mankamenty operacjonalizacji:
Walory
Cele operacyjne
- lepiej niż cele ogólne pomagają nauczycielowi w doborze treści, metod i środków kształcenia,
- ułatwiają nauczycielowi kontrolę, a uczniowi samokontrolę rezultatów kształcenia,
- wyraźnie podnoszą poziom motywacji uczniów i ukierunkowują ich proces uczenia się,
- sprzyjają integracji międzyprzedmiotowej.
Wady
- zbyt dokładne precyzowanie celów kształcenia ogranicza swobodę nauczyciela w nauczaniu, uczeniu się ; uczniom zaś ogranicza się wpływ na to, czego będą się uczyć, co będą robić,
- operacjonalizacja celów kształcenia i pomiar ich osiągnięć jest trochę mechanicznym podejściem do określenia poziomu rozwoju ucznia,
- prowadzi to do preferowania niższych kategorii efektów edukacji ( dotyczy głównie zapamiętywania wiadomości ) , wyższe są często trudniejsze do sprecyzowania,
- nadaje się do przedmiotów silnie ustrukturowanych, mało do humanistycznych i społecznych ; ponadto nadaje się głównie do sfery poznawczej, gorzej zaś do sfery emocjonalnej.
BIBLIOGRAFIA:
J., Świrko-Pilipczuk Wartości i cele kształcenia, w: F. Bereźnicki, Dydaktyka kształcenia ogólnego, Kraków 2001
R. H. Davis, L. T. Alexander, S. L. Yelon, Konstruowanie systemu kształcenia, Warszawa 1983.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz